Sırıadaǵy qantógiske túrik baýyrlar da aralasýy yqtımal. Kesheli beri Ankarada Túrkıanyń Sırıaǵa ásker kirgizýi máselesi talqylanyp jatyr. Dálirek aıtsaq, Túrkıa Qarýly kúshteri men Ulttyq qaýipsizdik komıteti Sırıa jerinde kúrdterdiń memleket qurýyna jol bermeýge bekingen syńaıly. Onyń ústine DAISH-qa(«Irak-SHam ıslam memleketi» dep atalatyn terrorlyq uıym) qarsy turmasa taǵy da bolmaıdy. Terrorıster kún sanap kúsheıip, Túrkıa shekarasyna da jaqyndaǵan jaıy bar. Resmı Ankaranyń Sırıadaǵy janjalǵa aralasýǵa bel býýyna osy oqıǵalar sebep bolyp otyrsa kerek.
Jalpy, Túrkıa Taıaý Shyǵystaǵy qantógister kezinde Anadolynyń tutastyǵyn saqtaý úshin baryn salyp jatyr. Ásirese, el irgesin shaıqaltýǵa kúrd seperatısteriniń yqpaly zor bolatyndyǵyn resmı Ankara jaqsy biledi. Bálkim, sodan da shyǵar 2013 jyldan beri «Kúrdistan jumysshy partıasy» dep atalatyn kúrdterdiń terorıstik uıymynyń túrmedegi jetekshisi Abdolla Ózjalanmen kelissózder bastaǵan. Sóıtip, Ójalan arqyly seperatıst kúrdterdi qarý tastaýǵa kóndirgisi kelgen-di. Sonymen birge, Soltústik Iraktaǵy kúrd avtonomıasymen de tyǵyz qarym-qatynas ornatqan. Soltústik Irak kúrdteriniń jetekshisi Mesýt Barzanıdiń Túrkıaǵa degen kózqarasy túzý qazir. Túrikten eshbir kúrdtiń jer daýlamaıtyndyǵyna da ýáde etken sol Brazanı bolatyn. Onyń ústine Barzanı «kúlsheli bala». Túrkıa shetelden ımporttaıtyn baǵasy 60 mlrd dollarlyq munaı ónimderiniń quny 20 mldr dollar kólemindegi bóligin Soltústik Iraktan alady. Barzanıdiń qarýly jaqtastaryna da qoldaý jasaǵan túrikter. Tipti, peshmergany (Soltústik Irak kúrd avtonomıasynyń jasaqtary) Sırıadaǵy Kobanıge Túrkıa óz jeri arqyly da ótkizgen. Sóıtip, Taıaý Shyǵystaǵy barlyq kúrdterdi Barzanıdiń qol astyna biriktirýge tyrysatyny baıqalyp qalatyn. Alaıda, Abdolla Ózjalannyń jaqtastary da qarap qalmady. Sońǵy kezderi Sırıada «Kúrd jumysshy partıasynyń» jergilikti bólimderi memleket qurýǵa talpynyp jatyr. De-fakto quryla bastady, de-úre kúrdterdiń ondaı nıeti joq. Mine, osy jaǵdaı Túrkıanyń Sırıaǵa ásker kirgizýine sebep bolatyn túri bar.
Ras, qazir Sırıada Túrkıa túgili kúlli álem elderine maıdan ashqan terorıstik toptar az emes. Bashar Asadtyń áskerinen bólek Ál-Kaıdanyń bir qanaty sanalatyn Djabhat an-Nýsra, djıhatshylar Djabhat al-ıslamıa, DAISH, kúrdterdiń PYD áskeri, túrkimenderdiń jasaqtary, Birikken Sırıa opozısıasy syndy qarýly toptar bar. Qazir olar bir-birimen qyrqysyp jatyr. Ásirese, DAISH pen PYD ózgelerge qaraǵanda qýatty bolyp turǵan jaıy bar. Bular ózara dushpandar. Alaıda, DAISH emestúrikter úshin kúrd jasaqtarynyń álsiregeni qajet. Óıtkeni, kúrdter Sırıa jerinde táýelsiz memleket qurýǵa kiristi. Soltústik Iraktaǵy Barzanı bıligine baǵynbaıtyn, Ójalandy pir tutatyn toptar bul. Mine, sol sebepti Túrkıa Sırıaǵa ásker kirgizýge bekinse kerek. Sóz joq túrik áskeri DAISH toptaryna da qarsy oq atary daýsyz, biraq, olar birinshi kezekte PYD toptaryna qarsy turmaq. Sóıtip, Ankara Taıaý Shyǵysta júrgizip jatqan saıasatyna kedergi jasaıtyn toptardy qarýdyń kúshimen táýebesine keltirýdi kózdeıtin sıaqty. Eń qyzyǵy, Túrkıa qarýly kúshteri Bas shtaby men Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń eń basty qarsylas retinde DAISH-ty emes, kúrd toptaryn ataýy tań qaldyryp otyr. Bul jaǵdaı DAISH-ti qoldaıtyn elder týraly túrli qaýesettiń órshýine de sebepshi bolýy múmkin. Ásirese, Túrkıanyń Sırıaǵa terorısterdi óz aýmaǵy arqyly ótkizip jatqandyǵy týraly qaýesetti kúsheıteri anyq. Sonymen birge, DAISH-ti Túrkıanyń, Katar men Izraıldiń, Ulybrıtanıanyń jaqtaıtyndyǵy týraly alyp-qashpa áńgimeni de órshite túsedi. Biraq, qalaı bolǵanda da Túrkıa táýekelge baratyn túri bar. Qansha qymbatqa tússe de Sırıada kúrd memleketiniń qurylýyna jol bermek emes. Resmı Ankaranyń qazirgi betalysy sony ańǵartady.
Aqparattarǵa qaraǵanda Túrkıa Sırıaǵa 18 myń ásker kirgizýi múmkin. Olardy áýeden F-16 ushaqtary qoldamaq. 46 topqa bólingen ásker uzyndyǵy 110 shaqyrym shekara boıymen Sırıa jerine 28-33 shaqyrym ishkeri kirýi yqtımal. Sóıtip, DAISH-ke de, PYD-ge de soqqy berýdi kózdeıdi. Qazir Túrkıa áskeri soǵysqa daıyn tur. Premer-mınıstrdiń mindetin atqarýshy Ahmet Daýytoǵlý Qorǵanys mınıstrligine tıisti tapsyrmalardy berip te qoıypty. Tek, Erdoǵannyń qosymsha buıyrǵy kerek eken. Alaıda, is júzinde Ankara óziniń NATO-daǵy odaqtastary men AQSH-tyń qas-qabaǵyn baǵyp otyr. Qnadaıda bir halyqaralyq konvensıalardy buzýdan da qaýiptenedi. Degenmen, osy aptanyń sońyna deıin ne búge, ne shige bolatyn shyǵar. Biraq, Túrkıa qarýly kúshteri Bas shtabynyń buryńǵy basshysy Ilker Bashbýg bul joryqty qate qadam retinde baǵalap otyr. Ol jýrnalıserge bergen suhbatynda : «Sırıaǵa kirsek, qaıta shyǵý joq. Asa qymbatqa túsedi. Sırıa 2003 jylǵy Irak emes» dep málimdegen. Al, «Kúrdistan jumysshy partıasynyń» qazirgi jetekshileriniń biri Murat Qaraıylan Túrkıa Sırıadaǵy kúrdterge soqtyǵar bolsa, KPJ Túrkıaǵa shabýyl jasaıtyndyyn málimdep te úlgerdi. Sóıtip, aqparattyq maıdandy qazirden-aq bastap jiberdi eki jaq.
Jalpy, Túrkıa armıasy NATO-daǵy qýatty áskerlerdiń biri sanalady. Alaıda, kúrd terrorısterimen bolǵan 30 jylǵa jýyq qaqtyǵystark ezinde 40 myńdaı azamat mert bolǵan. Túrkıa úshin DAISH-tiń jasaqtarynan góri «Kúrdistan jumysshy partıasynyń» qarýly toptary qaýipti. Ony el bıligi jaqsy biledi. Túrli kelissózder jasap, Túrkıadaǵy kúrdterge mádenı avtonomıa berýge de kónýge ázir syńaı tanytatyny sodan. Biraq, jeme-jemge kelgende batyl qadamdardan seskenbeıtindigin baıqatty Ankara. Alaıda, ázirge naqty sheshim shyqqan joq.
Amangeldi QURMETULY
